تصنیف
بوی جوی مولیان آید همی ------ یاد یار مهربان آید همی
این شعر منسوب به رودکی را که همراه با چنگ خوانده میشده شاید بتوان تصنیف دانست و از آن به بعد نیز عده ای از شاعران اشعار خویش را همراه با عود و چنگ می خوانده اند.
در قرن ششم و هفتم تصنیف سرائی معمول بوده چنانکه دولتشاه سمرقندی نوشته است عبدالقادر عودی برای ابن حسام هروی (متوفی به سال 737- ه � ق) تصنیفی سرود.
در روزگار صفویه نیز سرودن تصنیف معمول و متداول بوده است از جمله تصنیف سازان می توان به شاهمراد خوانساری اشاره کرد که تصنیف های متعددی را سرود.
در عهد زندیه تصنیف های زیادی درباره رشادت لطفعلی خان زند سروده شد.
در زمان ناصرالدین شاه قاجار نیز ترانه های زیادی دهان به دهان برگشت که می توان به تصنیف هائی که درباره ظل السلطان در دوران حکومتش در اصفهان و یا تصنیف درباره ی ماشین دودی شهر ری اشاره شد اما مشهورترین تصنیف ساز دوره قاجاریه میرزا علی اکبر خان شیدا بود که همراه با تصنیف، سه تار می زد.
عارف قزوینی تصنیف ساز و شاعر معروف اولین کسی بود که تصنیف را برای مقاصد سیاسی و میهنی سرود
ملک الشعرای بهار و رهی معیری نیز از تصنیف سازان معروف بودند.
نمونه ای از تصنیف های ملک الشعرای بهار که در دستگاه ماهور خوانده می شود:
زمن نگارم / خبر ندارد/ بحال زارم/ نظر ندارد
خبر ندارم / من از دل خود / دل من از من / خبر ندارد
کجا رود دل که دلبرش نیست/ کجا پرد مرغ / که پر ندارد
امان ازین عشق / فغان ازین عشق / که غیر خون / جگر ندارد
همه سیاهی/ همه تباهی / مگر شب ما / سحر ندارد
بهار مضطر مثال دیگر / که آه و زاری / اثر ندارد
تبیان صادق
سرگذشت، آثار و افکار آیت الله میرزا صادق آقا تبریزی
مؤلف: سید ابراهیم سید علوی
تهیه کننده و ناشر: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم
چاپ اول: 1390
632 ص: 12000 تومان
آیت الله میرزا صادق آقا تبریزی (متوفای 1351) شاگرد مرحوم شیخ هادی تهرانی (م 1321) است. وی یکی از علمای بنام و تأثیرگذار شیعه و مجتهدی سیاستمدار بوده که فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و افکارش درباره مشروطه و مبارزهاش با رضاخان، تحمل تبعید، رنجها و مرارتهایی که در این راه مقدس داشته، او را ممتاز و یادش را در تاریخ سیاسی کشور ماندگار کرده است. کتاب حاضر به بررسی آرا، افکار و اندیشههای وی طی قسمتهای ذیل پرداخته است: سرگذشت، معرفی استادان، شاگردان، معاصران، اجازات و سالشمار زندگی او، معرفی و بررسی آثار فقهی، اصولی، کلامی و ادبی وی، دو رساله مشروطیت به عنوان آثار سیاسی، تبیین فعالیتها و تحولات سیاسی اجتماعی دوره ایشان، گفتار و نوشتههای بزرگانی همچون حضرت امام خمینی، واعظ خیابانی، ثقهالاسلام تبریزی، سید محسن امین و... درباره این شخصیت شیعی.
در مقدمه کتاب آمده است: «بررسی افکار و اندیشههای میرزا صادق آقا و معرفی شخصیت ایشان از چند جهت اهمیت ویژه دارد: 1ـ وی شاگرد بلاواسطه مرحوم شیخ هادی تهرانی و ناقل و مفسرآرا و اندیشههای اوست. میدانیم که مسلک علمی و اندیشههای تهرانی کمتر در حوزهها مطرح است و توجه و عنایتی ویژه میطلبد. 2ـ فعالیتهای سیاسی و اجتماعی و افکار خاص ایشان درباره مشروطه که از جمله در دو رساله مشروطیت در کتاب حاضر آمده است. این رسالهها نشان میدهد که وی تفکر سیاسی ژرف و استعداد بسیار داشته و در فهم مسائل اجتماعی و سیاسی عهد مشروطه بسیار قوی بوده است. 3ـ مبارزه با رضاخان و تحمل تبعید و رنجها و مرارتهای بسیار در این راه؛ به طوری که حضرت امامخمینی (ره) در مواقع مختلف و حدود ده بار از ایشان و مبارزهاش با رضاخان یاد کردند. 4ـ تأثیرگذاری قوی و فوقالعاده وی بر پیروانش که هنوز ادامه دارد، به طوری که مردمانی پاکدل که در روستایی نزدیک طالقان زندگی میکنند، به انگیزه پیروی از ایشان و منویاتش، از مظاهر تمدن جدید مانند برق و تلفن و گاز و رادیو و تلویزیون پرهیز میکنند؛ هر چند ممکن است در فهم مقصود و مراد این بزرگوار اشتباه کرده باشند. اینها همه دلیل اهتمام به سرگذشت و تبیین افکار این مرد بزرگ است و البته چنین اهتمامی به معنی قابل نقد نبودن اندیشههای ایشان نیست.» (روزنامه اطلاعات، 9 دی 1393، شماره 26054، ص 6).