سونوگرافی در ابتدای امر برای سنجش سن بارداری و بعد از آن در ۳ ماهه دوم برای اطمینان از سلامت جنین تجویز می شود. بارداری با تغییرات جسمی و روانی زیادی همراه است که نداشتن شناخت کافی از آنها باعث بروز نگرانی های طبیعی در مادر می شود. حال به برخی از مشکلات و مسائلی که در بارداری بروز می کند و اغلب برای مادر و اطرافیان او نگران کننده است، اشاره می کنیم، با این امید که خانم هایی که قصد باردار شدن دارند یا در ابتدای این راه هستند، قبل از مواجهه، با آنها آشنا شوند و از این دوره از زندگی لذت ببرند.
۵ نگرانی ۳ ماهه دوم
۱) بازگشت اسید از معده به مری و یبوست: به دلیل تغییرات هورمونی از ۳ ماهه دوم به بعد روده ها تنبل می شوند و احتمال ابتلا به یبوست، نفخ و ترش کردن بیشتر می شود بنابراین خانم های باردار تعداد وعده های غذایی را بیشتر و حجم غذا را کمتر کنند و پیاده روی را به برنامه روزانه خود بیفزایند.
۲) خونریزی از لثه: به دلیل ترشح هورمون های بارداری، لثه ها پر خون می شود و هنگام مسواک یا خود به خود ممکن است دچار خونریزی شوند. اگر خونریزی زیاد باشد، خانم می تواند برای درمان به دندانپزشک مراجعه کند.
۳) لکه بینی: دلایل خونریزی و لکه بینی در ۳ ماهه دوم بارداری و سوم ماهیتی جدا از دلایل آن در ۳ ماهه اول دارد و حتما باید بررسی شود زیرا ممکن است دلیل آن زایمان های پیش از موقع یا سقط جنین باشد.
۴) افت فشار خون، احساس ضعف و سرگیجه: معمولا در ۳ ماهه دوم بارداری، فشار خون افت پیدا می کند و حتی ممکن است خانم باردار غش کند. به همین دلیل به این خانم ها توصیه می شود تنها بیرون نروند و مخصوصا در حمام تنها نباشند. البته به محض آنکه خانمی حس کرد فشار خونش پایین آمده، کافی است دراز بکشد و هر دو پا را به دیوار بزند و بالا ببرد تا احساس سرگیجه بهبود پیدا کند.
۵) تکرر ادرار: با افزایش سن بارداری، به دلیل فشار رحم روی مثانه، حجم آن کم می شود. از سوی دیگر، در انتهای بارداری سر جنین روی مثانه فشار می آورد و باعث تکرر ادرار می شود. اگر تکرر ادار با سوزش همراه شود، ممکن است نشانه عفونت باشد که باید حتما آن را درمان کرد.
۸ نگرانی ۳ ماهه اول
۱) تهوع صبحگاهی: اغلب می شنویم که تهوع و استفراغ بارداری، صبحگاهی است و خانم هایی که در طول روز این حالت را دارند، نگران می شوند. حقیقت این است که تهوع و استفراغ مخصوص صبح نیست، مخصوص اوایل بارداری هم نیست و ممکن است تا ماه چهارم یا حتی تا پایان بارداری ادامه پیدا کند. تا زمانی که تهوع و بی اشتهایی شدید نباشد، نیازی به درمان ندارد و به جنین آسیب نمی رساند اما وقتی شدید شد، لازم است خانم باردار دارو مصرف کند تا شرایط برایش قابل تحمل شود.
۲) دردهای زیر شکمی: این دردها شبیه درد قاعدگی است که به دلیل بزرگ شدن تدریجی رحم و کشیدگی رباط های اطراف آن بروز می کند و با حرکات ناگهانی و رابطه زناشویی افزایش می یابد اما فقط در موارد شدید نگران کننده است.
۳) انقباض های عضلانی: تغییرات هورمونی باعث گرفتگی عضلات مخصوصا با حرکات ناگهانی می شود. برخی افراد فکر می کنند گرفتگی عضلات به دلیل کمبود ریز مغذی هایی مثل کلسیم اتفاق می افتد اما واقعا این طور نیست و این انقباض بعد از زایمان برطرف می شود.
۴) خونریزی و لک بینی: اوایل بارداری به دلیل جایگزینی جنین ممکن است اتفاق بیفتد. پزشک با مطمئن شدن از سلامت بارداری و محل آن، باید به خانم باردار اطمینان دهد جای نگرانی نیست و به مصرف دارو نیازی ندارد اما متاسفانه در کشور ما، به محض لکه بینی، دارو تجویز می شود که کار نادرستی است و جنبه علمی ندارد. لکه بینی معمولا به تدریج کم و برطرف می شود اما اگر خونریزی رو به افزایش باشد، باید با پزشک مشورت کرد. در برخی موارد ممکن است بارداری خارج از رحم، باعث لکه بینی و خونریزی شود.
۵) تغییرات خلق و خو، بی خوابی یا پرخوابی: این حالت ها در افراد مختلف متفاوت است. استرس و افسردگی در یک خانم می تواند خود را با بی خوابی و در دیگری با پر خوابی نشان دهد. به هر حال اگر تغییرات خلق و خو شدید باشد، باید با متخصص مشورت کرد اما تا حدی تحریک پذیری در این دوران طبیعی است و تحت تاثیر هورمون ها رخ می دهد.
۶) خستگی، کوفتگی و سردرد: اگر خفیف باشد، مشکلی نیست اما اگر شدید شد، می توان زیر نظر متخصص مسکن مصرف کرد.
۷) ترشحات واژینال: ترشحات آبکی به دلیل تغییرات هورمونی است و الزاما عفونی نیست اما برخی عفونت ها مثل عفونت های قارچی در بارداری شایع است که جای نگرانی ندارد و به جنین آسیب نمی رساند. عفونت های خطرناک برای جنین بدون علامت هستند و با بررسی های ماهانه پزشک متوجه آن می شود.
۸) کمردرد: کمردرد ممکن است از ۳ ماهه نخست شروع شود و ادامه پیدا کند. دلیل آن هم ترشح هورمون های بارداری است که باعث شلی رباط های اطراف ستون فقرات و همچنین با بالارفتن سن بارداری، افزایش گودی کمر می شود. اگر درد کم است، نیازی به درمان نیست اما اگر شدید باشد، می توان از مسکن های مجاز زیر نظر پزشک استفاده کرد. خانم های مبتلا به کمردرد باید از زیاد ایستادن خود داری کنند.
۳ نگرانی ۳ ماهه سوم
۱) تشدید برخی مشکلات: انقباض های رحمی دروغین، بی خوابی، کمردرد و درد در ناحیه اندام تحتانی، شکم، لگن و پاها، بازگشت اسید به معده و سوزش معده، همورویید و سنگینی پاها از مشکلات رایج در ۳ ماهه آخر هستند که با زایمان برطرف می شوند. به ندرت امکان دارد در روند تشخیص مشکلاتی چون کمردرد یا غیره در بارداری درخواست تصویربرداری هایی چون رادیولوژی و
سی تی اسکن شود اما درصورت صلاحدید پزشک باید انجام شود.
۲) احساس تنگی نفس و تپش قلب: این احساس به دلیل ترشح هورمون های بارداری است و الزاما ربطی به سن بارداری و بزرگی شکم ندارد، گرچه در ۳ ماهه سوم تشدید می شود.
۳) پیگیری آزمایش های بارداری: از ابتدای بارداری خانم باید تحت نظر باشد و بررسی ها و آزمایش های لازم را انجام دهد و منتظر بروز مشکل خاصی نباشد تا به پزشک مراجعه کند. عفونت های خطرناک یا فشار خون بارداری بدون علامت هستند و فقط با چکاپ های دوره ای قابل تشخیص و درمانند. ماما طی بررسی های دوره ای و زیر نظر گرفتن میزان رشد جنین و سنجش فشار خون و وزن مادر، متوجه این مشکلات می شود.
آزمایش های اولیه که برای تمام خانم ها تجویز می شود، شامل آزمایش خون است تا احتمال ابتلای مادر به برخی بیماری های خطرناک برای او و جنینش (مانند ایدز) بررسی شود. سونوگرافی نیز در ابتدای امر برای سنجش سن بارداری و بعد از آن در ۳ ماهه دوم برای اطمینان از سلامت جنین تجویز می شود. زیر نظر گرفتن حرکات جنین و ضربان قلب او نیز از جمله چکاپ های لازم است. تست غربالگری تشخیص تریزومی ۲۱ و تست دیابت بارداری برای تشخیص بالا بودن قند خون هم لازم است. اگر خانمی سن بالا دارد یا ازدواج فامیلی داشته یا سابقه مشکلات ژنتیکی دارد، لازم است آزمایش های جدی تری مثل آمینوسنتز هم انجام دهد.
دکتر مریم کاشانیان، فوق‌تخصص زنان و زایمان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
