آشنایی با کلنگ کوهنوردی

کلنگهای کوهنوردی و تبرهای یخ به طرز گیج کننده ای (برای افراد تازه کار) در ابعاد و اندازه های مختلف ارائه می شوند که هر یک کارآیی خود را دارد. جز عده معدودی از کلنگهای واقعا عجیب و غریب درکل می توان خانواده کلنگها را به چهار گروه ذیل تقسیم کرد:

۱- کلنگ های مخصوص پیاده روی (Walking axes)

2- کلنگ های مخصوص کوهنوردی (Alpine axes)

3- کلنگه ای اسکاتلندی (Scottish Winter axes)

4- کلنگ های مخصوص یخهای پرشیب یا اصطلاحا آبشار یخی (Steep ice axes, cascade axes)

که مورد اخیر در ایران به تبریخ معروف است.در شکل ذیل نمونه ای از هر نوع کلنگ به نمایش درآمده است:

انواع کلنگهای کوهنوردی

البته نه تنها کلنگهای بینابینی هم ارائه می شوند بلکه کلنگهای نوع دیگری هم در بازار موجودند. مثلا کلنگهای فوق سبک (Ultra Light) که بیشتر برای اسکی بازان مناسب است تا کوهنوردان و یا کلنگ تلسکوپی محصول Petzl که ترکیبی از باتوم و کلنگ است و … همچنین بسیار دیده شده است که از کلنگهای مخصوص پیاده روی در آبشاریخی و از تبریخ برای پیاده روی هم استفاده می شود لیکن رویهرفته خصوصیات کلنگها از لحاظ نوع کاربرد بصورت ذیل تعریف می شود: ۱- تبریخ:

این نوع از کلنگها مناسب افرادی هستند که علاقه اصلی آنها یخنوردی است. هرچند از کلنگهای اسکاتلندی نیز می توان برای یخنوردی استفاده کرد لیکن استفاده از تبریخهای جدید صعود را به مراتب راحتتر می نماید.

۲- کلنگهای اسکاتلندی (ترکیبی):

این نوع کلنگ نسبت به تبریخ ساده تر و درعین حال قوی تر است و برای تحمل فشار زیاد طراحی شده . در اسکاتلند روی کلیه قسمتهای کلنگ جهت یک مسیر متوسط تجدید نظرهایی روی ویژگیهای خاص تبرهای یخ که بیشتر دست و پاگیر هستند تا سودمند صورت گرفت، مانند دسته (قبضه)، ماشه ها و انحنای دسته.

۳- کلنگهای کوهنوردی (آلپاین):

این کلنگها همان کلنگهای پیاده روی هستند اما دسته آنها قویتر و نوک آنها دارای انحنای بیشتری است که آنها را برای کوهپیمایی با مسیرهای ساده یخی ایده آل می نماید.

۴- کلنگهای پیاده روی:

این کلنگها فقط جهت ابزار ایمنی در کوهپیمایی مفید هستند.

انتخاب کلنگ:

هر چند این یک انتخاب شخصی است اما انتخاب کلنگ کوهنوردی مناسب معمولا کار راحتی نیست و چه بسا کلنگی که در نظر یکی مناسب است از نظر دیگری کاملا مردود باشد. اگر بتوانید قبل از خرید کلنگی را قرض گرفته یا اجاره کنید تا از عملکرد و تناسب آن با خود مطمئن شوید بسیار خوش شانس بوده اید، اما از آنجا که امید به چنین اقبالهایی کمی دور از ذهن است راهنمایی زیر می تواند الهام بخش شما در این خصوص باشد. در ابتدا باید نوع فعالیت خود را مشخص کنید. اگر قصد یخنوردی و صعود از آبشارهای یخی را دارید بایستی از تبرهای یخ استفاده کنید. برای انتخاب آنرا را (مثل چکش) از ته دسته آن بگیرید و در هوا تکان دهید(یعنی حالتی شبیه به حالت استفاده از کلنگ در یخنوردی). اگر به نظرتان سنگین یا بدحالت آمد یا برعکس زیادی سبک و ضعیف بود، این کلنگ به درد شما نمی خورد و مدل دیگر یا همان مدل کلنگ اما با طول دسته متفاوت را امتحان کنید. اساسا آن چیزی که درست به نظر خواهد آمد وابسته به قدرت و نیروی شماست. کلنگ سنگین باعث خستگی زودرس شما خواهد شد و کلنگ سبک نیز بخوبی در یخ سفت فرو نمی رود. اما در صورتیکه قصد عبور از یخچالها را دارید یک کلنگ کوهنوردی مناسب است. البته می توانید از کنگ پیاده روی نیز استفاده نمایید. به عنوان یک قاعده هرچه شیب مسیر بیشتر باشد طول دسته کلنگ شما نیز بایستی کوتاهتر باشد. طول مناسب طولی است که اگر (با کفشهای خود) بایستید و کلنگ را در دست بگیرید حدود ۵ سانتیمتر با زمین فاصله داشته باشد. در این صورت طول کلنگ برای شیبهای عادی مناسب است.

استاندارد کلنگ:

ابتدا استاندارد اروپایی EN-13089 حداقل نکات قابل ملاحظه در مقوله ایمنی را برای کلنگهای مورد استفاده در کوهنوردی ارائه کرد و سپس استاندارد UIAA-152 به آن چیزهایی (مثل ضوابط لازم برای بند) افزود. از نظر مقاومتی دو طبقه بندی B و T موجود است که حروف اول کلمات پایه و فنی به زبان لاتین بوده و برای معرفی ویژگیهای دسته و تیغه (نوک) کلنگ (بصورت جداگانه) می باشد علامت مشخصه این طبقه بندی، همان حروف در داخل یک دایره است. بطور کلی نوع فنی قویتر بوده و بیشتر برای شیبهای زیاد یخ (وسنگ) و نوع پایه برای عبور از یخچالها و درگیری با برف و یخ در شیبهای معمولی است. تیغه (نوک) کلیه تبرهای یخ جهت یخنوردی از نوع فنی (با علامت مشخصه T) می باشند ولی کلنگها هم از نوع فنی (با علامت مشخصه T) و هم از نوع پایه (با علامت مشخصه B) که آنها را کمی گیج کننده می کند. تیغه های نوع فنی سنگینتر و قویتر بوده و برای صعودهای ترکیبی طراحی شده اند اما برای یخنوردی نیز مناسبند. تیغه های نوع پایه نازکتر بوده و صرفا برای یخ خالص مناسب است. مطابق استاندارد طول ۵۰ سانتیمتر از بدنه نوع پایه حداقل بایستی نیروی ۵/۲ کیلو نیوتن را تحمل کند و این عدد برای نوع فنی به ۵/۳ کیلو نیوتن افزایش می یابد.

آسیبها:

ر حال حاضر بسیاری از کلنگها (مخصوصا تبرهای یخ و کلنگهای اسکاتلندی) را بصورت مدوله ارائه می کنند تا تعویض قسمتهای آسیب دیده به راحتی امکانپذیر باشد. این قسمتها بوسیله پیچ یا پرچ به هم دیگر متصل شده اند. از آنجا که تبرهای یخ و کلنگهای اسکاتلندی فشار بیشتری نسبت به بقیه تحمل می کنند آسیبهای بیشتری را نیز متحمل می شوند و بیشترین آسیبها در صعودهای ترکیبی وارد می شود. شاید بتوان تا ۳۰ آسیب دیدگی را برای آنها برشمرد. این آسیب دیدگیها را می توان به صورت ذیل طبقه بندی کرد:

- خم شدن سر کلنگ: نزدیک به نوک به علت فشار زیاد و مخصوصا هنگامی بوجود می آید که نوک (سهوا) بر سنگ فرود آید.

- تاب خوردگی سرکلنگ: بیشتر نزدیک به نوک بوجود می آید و بعضا باعث شکستن قسمتی از نوک کلنگ می گردد. دلیل آن فشار زیاد ناشی از اهرم شدن جانبی کلنگ می باشد. این شایعترین نوع آسیب دیدگی است و دلیل آن هم این نکته می باشد که این نیروها در استاندارد مد نظر قرار نگرفته شده اند (استفاده نادرست از کلنگ).

- شکستگی سر کلنگ از سوراخهای پیچ در کلنگهای مدوله

- شکستگی پیچها و دوران تیغه در کلنگهای مدوله

- دسته های چوبی بسیار مستعد شکستن هستند. البته تزریق روغن کتان در آنها تا حدی از استعداد شکستن آنها کم می کند.

در صورتیکه از کلنگهای تجاری نگهداری مناسبی مطابق دستورالعملهای ارائه شده توسط کارخانه سازنده آن صورت پذیرد احتمال بوقوع پیوستن آسیب (و حادثه در پی آن) به حداقل می رسد. با این وجود برخی از مدلها نسبت به بقیه بیشتر آسیب می بینند و برخی از کوهنوردان نیز بیشتر به ابزار خود آسیب می رسانند (مخصوصا در صعودهای ترکیبی) اما به عنوان یک قاعده کلی، اکثریت قریب به اتفاق سازندگان عنوان می کنند که از پیچاندن کلنگ پرهیز کنید چرا که نیروهای وارد بر آن در طراحیها لحاظ نشده اند. البته اخیرا برخی از تولیدکنندگان کلنگهای فوق قوی ارائه کردند که این نیروها را تحمل کنند. درصورتیکه افرادی از کلنگهایی با دسته چوبی (مثلا کلنگهای قدیمی یا دست ساز) استفاده می کنند باید توجه داشته باشند که ابزار آنها تحمل فشار زیادی نداشته و برای کارگاه زدن مناسب نیست.